مدلهاي سقف شيرواني ساده
اين سبك از معماري متعلق به معماري پيش از اسلام ايران مي باشد، تاريخ ايلام و ايران از آغاز به هم گره خورده چرا كه ايران زادگاه اصلي ايلاميان بوده است. در اين راه متاسفاه از معماري ايلامي اطلاع زيادي در دست نبوده و تنها مي توان به نقش مهرهايي كه مربوط به دوره اوليه ايلام بوده و يك نقش برجسته مربوط به نينوا كه در دوران آشوري بنا شده اشاره كرد.
بناهاي شاخص در معماري ايلامي
محوطه قديمي زاغه در دشت قزوين، تپه سيلك كاشان، معبد چغازنبيل مربوط به دوران ايلاميان، تپه هگمتانه و نوشيجان تپه در استان همدان از نمونه‌هاي معماري ايلامي هستند. نمونه ديگر اين دوران، معماري مادي استودان‌ها است كه برخي از آنها را در دكان داوود در نزديكي سرپل ذهاب، در فخريك كردستان و… ميتوان مشاهده كرد.
طرح اصلي زيگورات مربعي است به اضلاع ۱۰۵ متر. بنابراين هر طرف زيگورات در پايه ۲۰۰ (ال) ايلامي طول داشت ال برابر ۵/۵۲ سانتي متر بود (نيم زرع) و تقريبا بيشتر از سه هزار سال در ايران بدون تغيير بر جا مانده تا وقتي كه سيستم متريك برقرار شد. گوشه هاي مربع اصلي دقيقا در جهات اربعه است.
از ديگر آثار معماري به جاي مانده دوره ايلام مياني مي توان به بقاياي مجموعه عظيم آثار باستاني هفت تپه در خوزستان اشاره كرد. بخش اعظم مواد و مصالح ساختماني را در اين مجموعه خشت خام تشكيل مي دهد و اما در ساير بخشها از آجر نيز استفاده كرده اند. پوشش فضاها اغلب تاق نيم بيضي آجري است اما در سقف بناهاي خشتي تيرهاي چوبي نيز بكار رفته است. آرامگاه تپتي – اهر داراي قوس نيم بيضي است كه در نوع خود قديمي است.
هنر در معماري ايلامي
هنر آشوري دوره اي از هنر بوده كه در آن نقوش برجسته از اهميت بالايي برخوردار بوده كه از دلايل آن ميتوان به وجود سنگ هاي زياد و كوه ها به موقعيت زندگي آنان اشاره كرد. در اين دوره نقش هاي برجسته از جنگ ها يا صحنه هاي شكار كه در آن حضور مقتدرانه شاه نشان داده شده به گونه اي كه پيكر شاه همواره در مركز تركيب بندي قرار داشته تا بيشترين توجه به آن معطوف گردد و در ميان مجسمه هاي آنان شيرها و گاوهاي بالدار با سر انسان جزو جالبترين آنها مي باشند.
معماري ايلام قديم
تنها اطلاع به معماري ايلامي ازنقش مهر هايي است كه از دوران اوليه ايلام باقي مانده و آن يك نقش برجسته مربوط به نينوا در دوره آشوري متاخر است. در اين نقش برجسته معبدي به صورت يك بناي مربع مستطيل بلند بريك شالوده ايوان دار نشان داده شده نماي جلو داراي يك روزنه هايي بوده است. در قسمت پشت ممكن پله هايي براي دسترسي به عبد وجود داشته است. در نماي آن دو چارچوب در بلند ديده مي شود كه در سمت چپي را يك پرده ني ايي آنرا از نور آفتاب محافظت مي كند. احتمالا مداخل ورودي بوده است و در سمت راست شايد نمايي از يك در بوده است جالب ترين ويژگي اين معبد سه شاخ بزرگ است كه در دو طرف ديوارهاي معبد نصب شده است و اين ما را به يكي از عجايب ساختمان معابد ايلامي متوجه مي سازد. بعدها سنگ نبشته هاي ايلام مياني ثابت مي كنند كه اين شاخ ها جزء مهمي از هر معبد را تشكيل مي دادند چون نماد الوهيت بود و يكي از پادشاهان ايلامي در سده دوازدهم (ايلام مياني ) افتخارش اين بوده كه بيست معبد شاخي را فقط بازسازي كرده است.